Pan Julian B. był tymczasowo aresztowany od 1997, w związku z zarzutami udziału w zorganizowanej grupie przestępczej zajmującej się obrotem narkotykami. Areszt był przedłużany aż do jego śmierci w 2001, czyli przez 4 lata. Jego proces rozpoczął się w 2000 roku - ponad 3 lata po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu. W 2002 roku zapadł wyrok sądu I instancji. Julian B. był ciężko chory, przebył dwa zawały serca, od 1999 roku skarżył się na brak odpowiedniej opieki medycznej w Areszcie Śledczym, w którym przebywał. Mimo zaleceń lekarzy, zgodnie z którymi Julian B. powinien pozostawać pod stałą opieką medyczną, przebywał w jednostkach penitencjarnych, w których nie było oddziału szpitalnego. W 2000 roku przebył kolejny zawał serca i dopiero wówczas został przewieziony do szpitala przy areszcie śledczym. W 2000 sąd rozpoznający sprawę zażądał od jednostki, w której przebywał, Julian B. zaświadczenia o jego stanie zdrowia i informacji, czy jego stan zezwala na pobyt i leczenie w areszcie śledczym. W odpowiedzi otrzymał informację, że Julian B. może przebywać w warunkach izolacji. Po licznych konsultacjach lekarskich Pan Julian B. został skierowany do szpitala wolnościowego na natychmiastową operację. Mimo dwukrotnego wyznaczania terminu operacji, nie został dowieziony do szpitala. W 2001 roku stan Pana. Juliana B. gwałtownie się pogorszył. Pewnego dnia stracił przytomność, po nieudanej reanimacji został przewieziony do szpitala wolnościowego, gdzie po dwóch dniach zmarł. Śledztwo w sprawie śmierci Julian B. zostało przez prokuraturę umorzone, ze względu na brak znamion czynu zabronionego. Natomiast sąd cywilny oddalił powództwo przeciwko Skarbowi Państwa za spowodowanie śmierci Julian B.

Europejska konwencja Praw Człowieka, czyli KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI została przyjęta w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 19 stycznia 1993 r. przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polski. Polska przyjmując Konwencję miała zagwarantować obywatelom Rzeczpospolitej ochronę niektórych praw zamieszczonych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Na podstawie Konwencji powołano do życia Europejski Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w Strasburgu.

Julian B. w wyniku niezgodnego z prawem działania wymiaru sprawiedliwości poniósł największą ofiarę, utratę zdrowia, czego skutkiem była śmierć. Pomimo uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa prokuratura umarza postępowanie, co wydaję się wręcz absurdalne.
Z praw i wolności konwencyjnych mogą korzystać wszystkie osoby pozostające pod jurysdykcją (władzą) państw-stron Konwencji.

Prawa i wolności nie działają w stosunku do wybranych grup społecznych, ale do wszystkich obywateli Państwa będącego stroną Konwencji. Działania Sądu, jednostek penitencjarnych jednak były wybiórcze, niezgodne z obowiązującymi przepisami, zasadami współżycia społecznego.

W trakcie trwania procesu zostało złamanych wiele praw, gwarantowanych konwencją. Zalicza się do nich należy prawa do wolności i bezpieczeństwa osobistego (art.5ust.3), prawo do rzetelnego procesu sądowego (art.6 ust.1), zakaz tortur (art.3) oraz prawo do życia (art.2).

Prawa pogrupowałem w kolejności, w której przestały one być respektowane przez system wymiaru sprawiedliwości.

Zgodnie z art. 5 § 3 Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji zapewniających stawienie się na rozprawę.

Zgodnie z art. 6 § 1 Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

Zgodnie z art. 3 nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

Zgodnie z art. 2 prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego, skazującego za przestępstwo, za które ustawa przewiduje taką karę.

Treść tych artykułów pokazuje, że wszystkie wymienione wyżej prawa Juliusza B. zostały pogwałcone. Proces prowadzony przeciwko jego osobie prowadzony był nieudolnie, tymczasowe aresztowanie było przedłużane w nieskończoność. Zgodnie z art. Art. 263 kpk w postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiąc.
Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie w/w, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat. Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania na okres oznaczony, przekraczający terminy określone w § 2 i 3 może dokonać sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo – jeżeli konieczność taka powstaje w związku z zawieszeniem postępowania karnego, czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza granicami kraju, a także celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.

W przedmiotowej sprawie nie było uzasadnienia do przedłużenia tymczasowego aresztowania. Za nieuzasadnionym przedłużeniem tymczasowego przemawiają również inne przepisy kpk. Zgodnie z art. 259 § 1 kpk jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności: spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo; pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.

Czas tymczasowego aresztowania Juliusza B. przekroczył „rozsądny czas” w rozumieniu Artykułu 5 § 3 Konwencji, ponadto długość postępowania karnego prowadzonego w jego sprawie była nadmierna. Wskazać należy też, oskarżony nie został zwolniony pomimo istnienia podstaw, że przebywanie na terenie jednostki penitencjarnej bez specjalistycznej opieki medycznej może stanowić zagrożenie dla jego życia i zdrowia.

Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie wydawał niekorzystne wyroki dla Polski, dotyczące naruszenia art.5 § 3 i art. 6. Nie trzeba daleko szukać, bo rok 2009 jest dość obszerny w orzecznictwo. Trybunał wielokrotnie zwracał Polsce uwagę min. o prawnym obowiązku podejmowania dalszych działań w celu zmniejszenia skali naruszeń spowodowanych czasem trwania tymczasowego aresztowania.
Przykładowym wyrokiem naruszenia art. 5 § 3 i art. 6 może być orzeczenie Kauczor przeciwko Polsce, wyrok Czwartej Sekcji ETPCz z 3 lutego 2009 r., skarga nr 45219/06.
Trybunał wskazał, iż zgodnie z jego utrwalona linią orzeczniczą Trybunału istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przez skarżącego czynu przestępnego o poważnym charakterze mogło na początkowym etapie postępowania uzasadniać jego zatrzymanie w areszcie. Dodatkowo, konieczność uzyskania obszernego materiału dowodowego, w szczególności pochodzącego z przesłuchania świadków stanowiły początkowo ważne uzasadnienie dla osadzenia w areszcie tymczasowym.
Trybunał zauważył jednak, że wraz z upływem czasu te podstawy stawały się coraz mniej odpowiednie.
Prawdopodobieństwo nałożenia wysokiej kary stwarzało domniemanie, że skarżący będzie utrudniał prawidłowy bieg postępowania. Jednakże, Trybunał przypomniał, że podczas gdy groźba surowej kary jest odpowiednim elementem w ocenie ryzyka ucieczki lub powrotu do przestępstwa, tak powaga zarzutów nie może sama z siebie uzasadniać długich okresów stosowania aresztu.
Trybunał stwierdził, że podstawy zastosowania aresztu podawane przez władze krajowe nie mogły uzasadniać całego okresu stosowania tego środka wobec skarżącego.

Odnośnie zarzutu naruszenia art. 6 § 1 Konwencji, Trybunał zauważył, że w chwili orzekania czas postępowania sądowego trwał powyżej dziewięciu lat i sześciu miesięcy na jednym poziomie orzekania. Trybunał przypomniał, że zasadność długości postępowania musi być oceniana w świetle okoliczności danej sprawy oraz przy uwzględnieniu następujących kryteriów: stopnia skomplikowania sprawy, zachowanie skarżącego czy odpowiednich władz krajowych jak również tego co było interesem skarżącego w sporze (zobacz, między innymi, Fryndlender p. Francji, [WI], nr 30979/96, § 43, ETPCz 2000-VII). Trybunał często stwierdzał naruszenia Artykułu 6 § 1 Konwencji w sprawach, których przedmiotem były podobne do niniejszej sprawy kwestie (zobacz. Fryndlender p. Francji, cytowany wyżej). Co więcej, Trybunał zauważył, iż oddalając skargę skarżącego na naruszenie jego prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, Sąd Apelacyjny w Katowicach nie zdołał zastosować standardów wynikających z zasad zakorzenionych w orzecznictwie Trybunału (zobacz Majewski p. Polsce, nr 52690/99, § 36, z dnia 11 październik 2005).

Z tego orzeczenia wynika jedna rzecz, że niezależnie od podstaw prawnych zastosowanego tymczasowego aresztowania wobec Juliusza B., było ono zbyt długie, co się tyczy również prowadzonego przeciwko niemu procesu.

Naruszenie art. 2 i 3 konwencji też jest bezapelacyjne. Zastosowane metody Sądu i jednostki penitencjarnej nie mają nic wspólnego z normalnym traktowaniem człowieka. Było ono poniżające i uwłaczające ludzkiej godności. Doprowadziły do śmierci oskarżonego.

W orzeczeniu ETPCz Musiał przeciwko Polsce, wyrok Czwartej Sekcji ETPCz z 20 stycznia 2009 r., skarga nr 2830/06 dot. wykonywania tymczasowego aresztowania wobec osoby chorej psychicznie wymagającej stałej opieki psychiatrycznej Trybunał wskazał w rozstrzygnięciu, że artykuł 3 Konwencji nie może być interpretowany jako ustanawiający ogólny obowiązek zwolnienia osoby z aresztu z powodów zdrowotnych lub przeniesienia jej do zwykłego szpitala, nawet jeżeli cierpi ona na chorobę, która jest szczególnie uciążliwa w leczeniu (zob. Mouisel p. Francji, nr 67263/01, § 40, ETPCz 2002 IX). Jednakże, przedmiotowy przepis wymaga od Państwa zapewnienia więźniom pozbawienia wolności w warunkach poszanowania ludzkiej godności, w sposób, który nie sprawia im jednocześnie bólu lub niedogodności związanych z przekroczeniem nieuniknionego poziomu cierpienia właściwego dla pozbawienia wolności oraz stosowanego zabezpieczenia zdrowia przez, między innymi, dostarczenie im wymaganej opieki medycznej (zob., Kudła, ibid., § 94, i Mouisel, ibid., § Trybunał przy wielu okazjach wskazywał, że areszt osoby chorej możne stanowić przedmiot badania z punktu widzenia artykułu 3 Konwencji (zob. Mouisel, ibid., § 37) oraz, że brak odpowiedniej opieki lekarskiej może być równoznaczny z traktowaniem wbrew tej regulacji (zob. lhan p. Turcji [WI], nr 22277/93, § 87, 2000-VII ETPCz; Naumenko p. Ukrainie, nr 42023/98, § 112, z 10 lutego 2004 r.; oraz Farbtuhs p. Łotwie, nr 4672/02, § 51, z 2 grudnia 2004 r.).

Trybunał zauważył, że istnieją trzy konkretne elementy, które należy wziąć pod uwagę ustalając, czy stan zdrowia skarżącego pozwalał się pogodzić z jego pobytem w areszcie: (a) status medyczny więźnia, (b) adekwatność pomocy medycznej i opieki przewidzianej w areszcie, oraz (c) celowość utrzymywania aresztu w świetle stanu zdrowotnego skarżącego (zob. Mouisel, ibid., §§ 40-42; Melnik p. Ukrainie, nr 72286/01, § 94, z 28 marca 2006 r.; i Rivière p. Francji nr 33834/03, § 63, z 11 lipca 2006 r.).

Oceniając całościowo przedmiotową sprawę, w szczególności zważywszy na kumulatywny efekt niedostatecznej opieki medycznej i nieodpowiednich warunków, w których oskarżony przebywał przez cały okres tymczasowego aresztowania, a który najwyraźniej wpływał ujemnie na jego zdrowie i dobre samopoczucie trzeba uznać, że natura, czas i dotkliwość złego traktowania, któremu skarżący był poddany wystarczą aby zakwalifikować je jako nieludzkie i poniżające.

Przy czym to nieludzkie i poniżające postępowanie doprowadziło do śmierci Juliusza B., a postępowanie przygotowawcze w tej sprawie było nieefektywne i szybko zostało umorzone.

Art. 2 Konwencji gwarantujący prawo do życia stanowi jej fundament, a Państwo powinno chronić jednostki w sposób efektywny.
Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Państwo ma obowiązek nie tylko powstrzymania się od zamierzonego i bezprawnego pozbawiania życia, ale również powinno podejmować kroki w celu ochrony życia osób podlegających jego jurysdykcji. (zob. L.C.B przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, wyrok z dnia 9 czerwca 1998 r., Raport 1998-III, str. 1403, § 36, Osman przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, wyrok z dnia 28 października 1998 r. § 115, Paul and Audrey Edwards, 46477/99, § 71, ECHR 2002-II).
Ponadto, jeśli osoba pozbawiona wolności w chwili zatrzymania jest zdrowa, a w trakcie zatrzymania doszło do pogorszenia stanu zdrowia, to władze krajowe mają obowiązek wyjaśnić przyczyny takiego stanu rzeczy. W przypadku śmierci osoby pozbawionej wolności na władzach ciąży szczególny obowiązek wyjaśnienia okoliczności zgonu (zob. Keenan przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, skarga nr 27229/95, § 91, ECHR 2001 –III).
Władze mają szczególny obowiązek przeprowadzenia efektywnego śledztwa w sprawach zgonów osób zatrzymanych lub w wyniku użycia siły (zob. Nikolowa and Velichkova v. Bulgaria, skarga nr 7888/03§57, 20 grudnia 2007 r.). Obowiązek przeprowadzenia efektywnego śledztwa wynikający z art. 2 Konwencji ma zapewniać zaufanie społeczne do państwa prawa i zapobiegać wszelkim przejawom działania w zmowie, czy tolerancji dla aktów bezprawnych, ma również zapewnić efektywną implementację prawa krajowego chroniącego prawo do życia i zakazującego nieludzkiego lub upokarzającego traktowania, a w sprawach, w których zakazanych zachowań dopuścili się funkcjonariusze państwa – Państwo ma obowiązek pociągnięcia ich do odpowiedzialności (zob. McKerr v. Zjednoczone Królestwo, skarga nr 28883/95, §§ 111 do 114ECHR 2001-III.
Z art. 2 Konwencji wynika również obowiązek przeprowadzenia postępowania sadowego w taki sposób, aby w żadnych okolicznościach nie dopuścić do bezkarności przestępstw przeciwko życiu (zob. Oneryildiz v. Turkey, skarga nr 48939/99, § 65ECHR 2004-XII).

W sprawie Juliusza B. doszło do pogwałcenia podstawowych praw, które są gwarantowane i powinny być przestrzegane przez Państwo. Prawa człowieka są prawami relacji jednostka i państwo, są prawami indywidualnymi, które wymagają uwagi w każdym spersonalizowanym przypadku.

Pozdrawiam
TT