Z wcześniejszej emerytury pracowniczej mogą skorzystać osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. oraz kobiety urodzone w latach 1949-1953, jeśli nie ukończyły powszechnego wieku emerytalnego. Ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn, mogą przejść na emeryturę

• kobieta - po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, • mężczyzna - po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy albo po nowelizacji ustawy emerytalnej, która zacznie obowiązywać od 8 maja 2008 r. - jeżeli osiągnął 60 lat i ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy (o uprawnieniach emerytalnych mężczyzn piszemy na stronie B4).

Emerytura ta przysługuje osobom, które:
• ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, były pracownikami oraz
• w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawały w stosunku pracy co najmniej przez sześć miesięcy.
Od obowiązku spełnienia dwóch ostatnich warunków są wyjątki, które omawiamy na str. B2-B3.
Prawo do wcześniejszej emerytury pracowniczej mogą także nabyć osoby urodzone po 1948 a przed 1969 rokiem, jeżeli:
• nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyły wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa,
• warunki wymagane do uzyskania emerytury (co do wieku, wymiaru okresów składkowych i nieskładkowych, a w niektórych przypadkach niezdolności do pracy) spełnią do 31 grudnia 2008 r.
Z powyższego wynika, że wcześniejsza emerytura pracownicza przysługuje po ukończeniu obniżonego o pięć lat wieku emerytalnego. Warunkiem jej uzyskania jest jednak udowodnienie dłuższego niż wymagany przy przechodzeniu na emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym, okresu składkowego i nieskładkowego.
Ustawodawca, określając warunki wymagane do przyznania wcześniejszej emerytury pracowniczej, nieco łagodniej potraktował kobiety. Pomijając krótszy staż pracy i niższy wiek emerytalny (co jest zasadą w przepisach emerytalno-rentowych), kobiety mogą przejść na tę emeryturę nawet w przypadku, gdy są zdolne do pracy, ale mają długi staż ubezpieczeniowy. Natomiast mężczyźni mogli uzyskać emeryturę pracowniczą tylko wówczas, gdy zostali uznani za całkowicie niezdolnych do pracy. Niezgodne z konstytucją zróżnicowanie warunków zauważył Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 23 października 2007 r. W wyniku wyroku uchwalono nowelizację ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Na jej podstawie mężczyzna będzie mógł skorzystać z emerytury pracowniczej bez konieczności uzyskania orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy. Nowelizacja przepisów zacznie obowiązywać od 8 maja 2008 r. (szczegółowo omawiamy ją na stronie B4).
Nazwa emerytura pracownicza jest nieco myląca. Sugeruje bowiem, że mogą ją uzyskać tylko ci, którzy przez całe życie zawodowe byli pracownikami. Nie jest to jednak prawdą. Ustalając wymagany przez przepisy staż ubezpieczeniowy (30- albo 20-letni w przypadku kobiet i 25- albo po nowelizacji 35-letni - w przypadku mężczyzn), ZUS bierze bowiem pod uwagę nie tylko okresy pozostawania w stosunku pracy, ale również inne udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe.
Okresy składkowe to okresy aktywności zawodowej, za które opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne albo ubezpieczenia emerytalne i rentowe, jak również niektóre okresy, za które składka nie została opłacona z uwagi na brak takiego obowiązku. Należą do nich m.in.: okresy ubezpieczenia, czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby, pełnionej w Polsce służby (m.in. w Policji, Urzędzie Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej, Służbie Celnej), pobierania zasiłku macierzyńskiego.
Natomiast okresy nieskładkowe to okresy braku aktywności zawodowej, za które nie zostały odprowadzone składki na ubezpieczenie społeczne albo ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Należą do nich m.in.:
• okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów kodeksu pracy oraz zasiłków z ubezpieczenia społecznego (chorobowego i opiekuńczego) lub świadczenia rehabilitacyjnego,
• okresy pobierania zasiłku chorobowego i opiekuńczego oraz świadczenia rehabilitacyjnego po ustaniu obowiązku ubezpieczenia,
• przypadające przed dniem nabycia prawa do emerytury okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy - z powodu opieki nad dzieckiem:
- w wieku do lat czterech - w granicach do trzech lat na każde dziecko oraz łącznie, bez względu na liczbę dzieci - do sześciu lat,
- na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny - dodatkowo w granicach do trzech lat na każde dziecko,
• okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów,
• okres pobierania zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego.
Pełny katalog okresów składkowych i nieskładkowych zawiera art. 6 i 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wykaz ten można również znaleźć na stronie internetowej www.zus.pl/default.asp?p=4&id=387. Należy podkreślić, że również przy ustalaniu uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowniczej obowiązuje zasada, zgodnie z którą okresy nieskładkowe podlegają uwzględnieniu w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych. Okresy te zaliczane są z dokładnością co do jednego dnia.
Przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury pracowniczej, w niektórych przypadkach istnieje również możliwość zaliczenia tzw. okresów uzupełniających, potocznie zwanych okresami rolnymi. Są to:
• okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki przewidziane w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
• okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia przypadające przed 1 lipca 1977 r.,
• okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia przypadające przed 1 stycznia 1983 r.
Okresy rolne mogą być zaliczane przy ustalaniu prawa do emerytury, w tym również wcześniejszej emerytury pracowniczej, tylko wtedy, gdy suma uwzględnionych okresów składkowych i nieskładkowych jest niższa niż wymagany staż ubezpieczeniowy i tylko w zakresie niezbędnym do ustalenia uprawnień.
Należy podkreślić, że okresy uzupełniające są uwzględniane przy ustalaniu uprawnień emerytalnych tylko wówczas, gdy nie zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nie mogą się również czasowo pokrywać z okresami składkowymi i nieskładkowymi.
Trzeba pamiętać, że przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury pracowniczej ZUS nie może uwzględnić okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy. Taka możliwość została przewidziana tylko dla osób, które utraciły prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy z powodu odzyskania zdolności do pracy, jeśli okresy składkowe, nieskładkowe oraz rolne są krótsze od wymaganego stażu emerytalnego wynoszącego 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Warunkiem zaliczenia okresów pobierania renty do stażu emerytalnego jest jednak ukończenie powszechnego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn), natomiast emerytura pracownicza przysługuje osobom, które tego wieku nie ukończyły.
Źródło: Gazeta Prawna